Door Lucy Reijnen

De Week tegen Pesten is al weer even voorbij. Veel scholen hebben extra aandacht besteed aan allerlei pestpreventieve maatregelen. Vaak in de vorm van werkvormen en spelletjes waardoor leerlingen elkaar beter leren kennen, gericht op samenwerken, gericht op het optimaliseren van de sfeer in de groep. Ook in de media was er aandacht voor pesten en hoe daar mee om te gaan. Een van de programma’s, de ‘Antipestclub’ heeft een prestigieuze prijs gewonnen: ‘De Gouden Roos’ voor het beste kinderprogramma in Europa. Toch heb ik dubbele gevoelens na het bekijken van de programma’s.

De ‘Antipestclub’ is een dagelijks EO-programma geweest tijdens de Week tegen Pesten. In het programma gaat de presentatrice Anne-mar Zwart met een cameraploeg naar een schoolklas waarin gepest wordt. Ze heeft onder meer een voorgesprekje met kinderen uit de klas die gepest worden en ‘overvalt’ dan de klas. Er volgt een kringgesprek waar klasgenoten horen wat het pesten doet met kinderen die gepest zijn. Vervolgens doen ze allemaal een antipestclub-armbandje om en beloven samen een vuist te maken tegen pesten en voortaan voor elkaar op te komen. Daarna is er een klassenactiviteit georganiseerd waarbij kinderen samen iets leuks doen. Tot slot gaat Anne-mar na enkele weken terug naar de school om te constateren dat het pesten is opgehouden of sterk verminderd is.

Gepeste kinderen voelen zich door de tussenkomst van het programma gehoord en gezien en ook serieus genomen. Vaak durven ze niet te vertellen aan volwassenen of klasgenootjes hoe erg het is. In elke aflevering vertellen kinderen dat ze iedere dag met lood in hun schoenen naar school gaan. Een aantal kinderen zegt zelfs dood te willen. Wat de kinderen vertellen tijdens de kringgesprekken is heftig en het komt stevig aan bij hun klasgenoten.

Wat mooi is dat het helpt. Fijn ook dat er niet wordt ingezoomd op de daders. De focus wordt gelegd op de oplossing waardoor er zonder gezichtsverlies een nieuwe start gemaakt kan worden. De interventie van het programma zorgt voor een verbetering van de sfeer in de klas en het pesten verdwijnt of vermindert.

Wat me opvalt is dat de leerkracht totaal afwezig is in het programma. De kinderen moeten het blijkbaar helemaal zelf doen. In de ‘live stream’ waar kinderen naar toe kunnen na afloop van het programma zegt Anne-mar dat hulp vragen aan de leraar door de groep gezien wordt als klikken en dat ze het beter met elkaar kunnen oplossen. Dit komt omdat de meester of de juf er een beetje buiten staan. Die hoort wel bij de klas, zo zegt ze, maar omdat kinderen vaak zonder juf of meester zijn, is het beter om het zelf op te lossen.

Anja de Groot is een basisschoolleerkracht die zegt in het televisieprogramma ‘Pauw’ dat ze niet getwijfeld heeft toen ze de vraag kreeg om mee te doen aan het programma. Ze zegt dat meedoen kinderen verder helpt en dat ze met de neus op de feiten worden gedrukt. Als Pauw haar vraagt of daar een televisieprogramma voor nodig is, reageert ze dat leerkrachten nu eenmaal niet alles zien en dat ze al heel veel doen om pesten tegen te gaan. Ze zegt dat ze het natuurlijk ook zonder televisieprogramma redt.

Anja de Groot staat niet alleen. Heel veel leerkrachten ervaren handelingsverlegenheid wanneer het gaat om pestproblematiek. Het is de meest complexe situatie waar je in het onderwijs mee te maken krijgt. En elke situatie is weer anders. Bij ieder pestprobleem moet opnieuw bedacht worden hoe er het beste gehandeld kan worden. Liefst in samenspraak met collega’s.

Leerkrachten op de basisschool maar ook in het voortgezet onderwijs moeten alert blijven, signalen oppikken en tijdig, preventief handelen. Maar eerst en vooral is het belangrijk dat leerkrachten het gesprek met elkaar blijven voeren en samen met en van elkaar lerend zorgen dat scholen voor kinderen veilig zijn.

Een Anti Antipestclub? Welnee! Het is een goed programma, het format deugt en ook de presentatrice is een prettig persoon met oprechte belangstelling en het hart op de juiste plaats. Het is goed wanneer kinderen dit programma te zien krijgen. Want de boodschap is duidelijk: de groepsdynamiek is het belangrijkst wanneer pesten aangepakt moet worden. Samen verantwoordelijk en voor elkaar opkomen.

Maar de leerkracht kan/moet bij pestproblematiek een cruciale rol spelen. De leerkracht moet het voortouw nemen en leiding geven aan het groepsproces. Want de meester of juf staan niet buiten de groep maar zijn er onderdeel van. Een belangrijk onderdeel dat sturing, begeleiding en veiligheid moet bieden.

De PABO en de lerarenopleidingen zouden docenten beter moeten toerusten met kennis en vaardigheden op juist dit specifieke gebied van pestproblematiek. En de Antipestclub? Volgend jaar kijk ik weer!

Lucy Reijnen (MEd en M SEN) uit Tilburg is docent Drama op een kleinschalige vmbo tl-school. Ze heeft zich verdiept en gespecialiseerd in pestproblematiek en de preventie daarvan en geeft hierover trainingen en workshops. Daarnaast heeft ze diverse werkvormen ontwikkeld gericht op professionalisering van leerkrachten maar ook spelvormen voor leerlingen om pesten tegen te gaan. www.kieresoe.nl